چرخش مفهومی و نظری از فقر به سازة مطرودیت اجتماعی، رضا امیدی، دکتر غلامرضا غفاری

در این مقاله تلاش شده  مسئله چگونگی چرخش نظری تجربه شده از مفهوم فقر به سازة مطرودیت اجتماعی، از حیث تاریخی و به روش اسنادی، تحلیل و ارزیابی نظری شود. جایگزینی مفهومی مطرودیت اجتماعی به جای فقر بر این استدلال استوار است که مفهوم مطرودیت اجتماعی مفهومی پویا است که هم به فرایندها و هم به موقعیت­های حاصل از آن اشاره دارد و تشکیل طیفی را می‌دهد که دارای ابعاد چندگانه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است و گزینة مناسبی برای بررسی تغییرات ساختاری محسوب می‌شود. به عبارت دیگر این مفهوم به صورت مناسب­تری خصلت چند بعدی سازوکار­هایی را که به موجب آن افراد و گروه­ها از مبادلات اجتماعی، فعالیت­ها و حقوق سازندة همبستگی و هویت اجتماعی دور می­مانند،  آشکار می­سازد و عموماً از طریق تأکید بر مخاطرات حاصل از شکاف­های موجود در بافت اجتماعی، چیزهایی فراتر از نابرابری اجتماعی را مدنظر قرار می­دهد. سازه مطرودیت اجتماعی ابعاد چهارگانه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را شامل می‏شود. ابعادی که با وجود درهم‏تنیدگی که با یکدیگر دارند، هرکدام مؤلفه‌های خاص خود را دارند. درآمد، تولید و توزیع مؤلفه‌های بعد اقتصادی، ارتباط و مشارکت مؤلفه‌های بعد اجتماعی، حقوق و شهروندی مؤلفه‌های بعد سیاسی و دانش و اطلاعات مؤلفه‌های بعد فرهنگی را تشکیل می‏دهند. همچنین بر این نکته تاکید شده است که مطرودیت به عنوان مفهومی چند بعدی و چند سطحی توان در بر گرفتن دوگانگی­های اجتماعی را دارد و شامل سازوکار­هایی است که به موجب آن افراد و گروه­ها از بخشی از تغییرات اجتماعی، حقوق و فعالیت­های سازندة منجر به انسجام اجتماعی و هویت دور مانده­اند. این ساز وکار­ها می­توانند به صورت فعال یا منفعل به مطرودیت اجتماعی بیانجامند. مطرودیت اجتماعی امروزه با ارزش­ها و عقاید مختلفی ارتباط یافته است و برای تبیین آن از پارادایم‌های مختلفی چون پارادایم همبستگی، پارادایم تخصصی شدن و پارادایم انحصار استفاده شده است. بر اساس این پارادایم­ها مطرودیت اجتماعی یک مفهوم پیچیده و چند وجهی است که هم به افراد و هم به جوامع مربوط می­شود و بر مسائل نوظهور اجتماعی چون جهانی­سازی و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی حاصل از آن و فرایندهایی که به طرد و انزوای افراد، گروه­های اجتماعی و یا نواحی می‌انجامند، تمرکز دارد.